Jak walidować E-booki — od kodu po doświadczenie czytelnika
Autor
Monika Zarczuk-Engelsma
Elena Bugrova
Opublikowano
8 gru 2025
Kategoria
Dostępność
Gdy E-book jest gotowy, może się wydawać, że praca nad nim dobiegła końca. W rzeczywistości to dopiero początek najważniejszego etapu – walidacji, czyli sprawdzania jakości i dostępności pliku. W Have a Book ten proces zajmuje nawet połowę czasu produkcji. Dlaczego? Bo poprawny technicznie i dostępny E-book to nie tylko kwestia standardu – to gwarancja komfortu czytania i równego dostępu do treści dla wszystkich odbiorców.
Trzy etapy walidacji E-booka
Proces walidacji E-booka (najczęściej w formacie EPUB 3) dzielimy na trzy etapy:
Testowanie automatyczne – wykrywanie błędów technicznych i niezgodności ze standardami.
Testowanie manualne – ocena poprawności struktury i wyglądu pliku w różnych środowiskach.
Testowanie z użytkownikami czytników ekranowych – sprawdzenie realnej dostępności publikacji przez osoby niewidome.
Każdy z tych etapów pełni inną rolę i razem tworzą spójny proces zapewnienia jakości.
1. Testowanie automatyczne – techniczne fundamenty jakości
Na początku E-book przechodzi kontrolę techniczną, która pozwala wykryć błędy w kodzie i strukturze. Najczęściej stosowane narzędzia to:
EPUB-Checker – aplikacja opracowana przez firmę Pagina, służąca do walidacji zgodności pliku z formatami EPUB 2.0 i EPUB 3.0. Wskazuje błędy w strukturze, brakujące pliki czy niepoprawne odwołania w kodzie.
Ace by DAISY – zaawansowane narzędzie do testowania dostępności E-booków. Analizuje semantykę dokumentu, opisuje błędy związane z nawigacją, nagłówkami, alternatywnymi opisami grafik i strukturą spisu treści.
Wyniki z tych narzędzi pozwalają zidentyfikować najczęstsze problemy, takie jak:
brak logicznej hierarchii nagłówków,
błędnie osadzone lub nieopisane obrazy,
nieprawidłowo działające odnośniki wewnętrzne,
błędy w strukturze HTML lub pliku manifestu (OPF).
To etap niezbędny, ale niewystarczający – bo poprawny kod nie zawsze oznacza poprawne działanie w praktyce.
2. Testowanie manualne – czy plik zachowuje się tak, jak powinien?
Kolejny krok to testy manualne, które pozwalają sprawdzić, jak E-book zachowuje się w różnych czytnikach i aplikacjach. W Have a Book testujemy pliki między innymi w Apple Books i Thorium Reader. Każdy z nich interpretuje kod EPUB nieco inaczej – dlatego publikacja może wyglądać odmiennie w różnych środowiskach.
Podczas testów manualnych oceniamy między innymi:
spójność metadanych (tytuł, autor, język, identyfikator),
strukturę nagłówków i ich logiczną hierarchię,
działanie spisu treści i linków nawigacyjnych,
spójność wizualną względem oryginału (układ, tabele, kolorystyka),
działanie interaktywnych elementów (odnośniki, indeksy, przypisy),
poprawność wyświetlania na różnych urządzeniach i rozdzielczościach ekranu.
Manualna walidacja to też moment, by zweryfikować szczegóły, których nie wychwyci żaden automat – na przykład, czy przypisy są czytelne, czy tabele nie „rozjeżdżają się” w małych oknach czytnika, albo czy spis treści rzeczywiście prowadzi do właściwych rozdziałów.
3. Testowanie dostępności – czyli E-book oczami (i uszami) użytkownika
Dla pełnej oceny jakości nie wystarczy, że E-book otwiera się poprawnie – musi być też dostępny dla osób z niepełnosprawnościami wzroku. Dlatego ostatnim etapem walidacji jest testowanie z użytkownikami czytników ekranowych.
Jak podkreśla Paweł Miąsik, niewidomy tester współpracujący z Have a Book, testowanie dostępności E-booka przypomina audyt strony internetowej – z tą różnicą, że książka ma własną strukturę, wymagającą innego podejścia. Kluczowe elementy to:
poprawna hierarchia nagłówków (rozdziały, podrozdziały),
logiczna i dostępna nawigacja po spisie treści,
właściwe działanie przypisów (możliwość łatwego przełączania się między nimi a tekstem),
czytelne, opisane tabele,
teksty alternatywne dla grafik,
działające linki wewnętrzne i zewnętrzne,
poprawna paginacja i wyszukiwanie w treści.
W testach wykorzystywane są najczęściej czytniki ekranowe takie jak NVDA (Windows), JAWS, VoiceOver (macOS, iOS) czy TalkBack (Android), w połączeniu z syntezatorami mowy, np. Espeak lub RHVoice.
Z kolei Thorium Reader, dzięki otwartemu kodowi i dużej zgodności z EPUB 3, pozwala symulować zachowanie czytnika dostępnego bezpośrednio dla użytkowników.
Współpraca to klucz do sukcesu
Najlepsze efekty przynosi współpraca między zespołem technicznym a testerem dostępności. W Have a Book proces walidacji to dialog: tester wskazuje problemy, zespół dokonuje poprawek w kodzie, a następnie plik jest ponownie testowany. W ten sposób możliwe jest dopracowanie szczegółów, których nie da się wykryć w sposób automatyczny.
Jak podkreśla Paweł Miąsik, model, który możnaby nazwać idealnym, mógłby przypominać proces beta testów znany z rozwoju oprogramowania – E-book trafiałby najpierw do testowej grupy odbiorców, którzy zgłaszają uwagi, a następnie plik byłby poprawiany i udostępniany w wersji finalnej. Takie podejście pozwala unikać powtarzających się błędów i stale podnosić jakość publikacji.
Dlaczego walidacja się opłaca
Dobrze zwalidowany E-book to:
mniej reklamacji i problemów technicznych po publikacji,
lepsza zgodność z wymogami prawa (np. Europejskiego Aktu o Dostępności – EAA),
pozytywne doświadczenie czytelnika,
lepsza widoczność w sklepach i bibliotekach cyfrowych wspierających dostępność.
Co więcej, walidacja to nie tylko kontrola – to element procesu uczenia się. Każdy wykryty błąd i każda poprawka zwiększają doświadczenie zespołu wydawniczego i przybliżają kolejne publikacje do pełnej zgodności ze standardami.
Dla dociekliwych: polecane źródła i narzędzia
Ace by DAISY – https://daisy.org/activities/software/ace/
EPUB Checker – https://pagina.gmbh/epub-checker
Thorium Reader – https://www.edrlab.org/software/thorium-reader/
NVDA Screen Reader – https://www.nvaccess.org/
QA for Accessible Ebooks – https://laurabrady.ca/blog/qa-for-accessible-ebooks
Przydatne źródła:
https://op.europa.eu/en/web/accessibility/transcript-testing-accessible-epubs?utm_source=chatgpt.com
https://accessibility.umich.edu/how-to/documents/test-epub-files?utm_source=chatgpt.com
https://kb.daisy.org/publishing/docs/epub/validation/overview.html?utm_source=chatgpt.com
https://www.accessiblepublishing.ca/evaluating-your-epubs-accessibility/?utm_source=chatgpt.com