Wzory matematyczne w dostępnych E-bookach
Autor
Monika Zarczuk-Engelsma
Opublikowano
16 kwi 2025
Kategoria
Dostępność
Wprowadzenie wzorów matematycznych do e-booków stanowi istotne wyzwanie w kontekście zapewnienia ich dostępności dla wszystkich użytkowników, w tym osób korzystających z czytników ekranu. Kluczowe znaczenie mają tutaj odpowiednie formaty zapisu, takie jak MathML, który zawiera matematyczną logikę wzoru i wpływa na jakość oraz dostępność treści matematycznych.
Formaty do reprezentacji wzorów matematycznych
MathML (Mathematical Markup Language) to język opisu wyrażeń matematycznych stworzony z myślą o integracji matematyki z dokumentami internetowymi. Umożliwia on semantyczne przedstawienie wzorów, co jest kluczowe dla narzędzi asystujących, takich jak czytniki ekranu. Dzięki temu osoby niewidome lub słabowidzące mogą uzyskać dostęp do treści matematycznych w sposób zrozumiały i efektywny.
Alternatywnym podejściem jest wykorzystanie języka LaTeX, który od lat służy do profesjonalnego składu dokumentów naukowych zawierających zaawansowane formuły matematyczne. Jednakże, aby wzory zapisane w LaTeX były poprawnie wyświetlane w E-bookach, konieczne jest zastosowanie odpowiednich narzędzi renderujących, takich jak MathJax. MathJax to biblioteka JavaScript umożliwiająca wyświetlanie wzorów matematycznych na stronach WWW przy użyciu składni LaTeX, MathML lub AsciiMath. Jednak większość czytników e-booków nie obsługuje JavaScript w formacie ePub, co uniemożliwia wykorzystanie MathJax. Z tego powodu zalecanym rozwiązaniem jest MathML, który zapewnia poprawne wyświetlanie wzorów matematycznych, ich skalowanie na różnych wielkościach ekranu oraz kompatybilność z technologiami asystującymi.
Wyświetlanie wzorów w formatach ePub i PDF
W zależności od formatu książki elektronicznej, implementacja i wyświetlanie wzorów matematycznych mogą się różnić:
ePub3: Jako otwarty standard dla eBooków, ePub3 wspiera integrację MathML, co pozwala na semantyczne i dostępne przedstawienie wzorów matematycznych. Większość czytników EPUB obsługuje MathML, choć w różnym stopniu, co oznacza, że sposób renderowania wzorów może się nieznacznie różnić w zależności od urządzenia lub aplikacji.
PDF: Format PDF, choć powszechnie stosowany, nie oferuje natywnego wsparcia dla MathML. Wzory matematyczne są często osadzane jako obrazy lub przy użyciu specjalnych czcionek, co znacznie ogranicza ich dostępność dla czytników ekranu. Sposobem na zwiększenie dostępności pdf jest dodawanie tekstów alternatywnych.
Wyzwania techniczne
Implementacja dostępnych wzorów matematycznych w E-bookach napotyka na szereg wyzwań:
Kompatybilność: Nie wszystkie czytniki eBooków poprawnie wyświetlają wzory MathML. To prowadzi do konieczności stosowania alternatywnych rozwiązań, takich jak osadzanie wzorów jako obrazy, co jednak znowu ogranicza ich dostępność.
Konwersja formatów: Przekształcanie dokumentów zawierających wzory matematyczne między różnymi formatami (np. z LaTeX do MathML) może prowadzić do utraty informacji lub błędów w renderowaniu.
Wymagania dla użytkowników korzystających z czytników ekranu
Aby zapewnić pełną dostępność wzorów matematycznych dla użytkowników czytników ekranu, należy zwrócić uwagę na kilka aspektów:
Semantyczny zapis wzorów: Korzystanie z MathML pozwala na oddanie logicznego sensu wyrażenia matematycznego, co ułatwia jego interpretację przez czytniki ekranu.
Alternatywne opisy: W przypadkach, gdy zastosowanie MathML nie jest możliwe, należy zapewnić tekstowe opisy wzorów lub ich alternatywne wersje, aby użytkownicy czytników ekranu mogli zrozumieć treść matematyczną. Teksty alternatywne w HTML i ePub3 mogą również zawierać MathML.
Testowanie dostępności: Regularne testowanie E-booków pod kątem dostępności z użyciem różnych czytników ekranu pozwala na identyfikację i eliminację potencjalnych problemów.
Komentarz Have a Book:
W Have a Book wierzymy w podejście „born accessible”, które zakłada uwzględnienie dostępności już na etapie składu książki. W przypadku wzorów matematycznych nawet drobne błędy mogą znacząco utrudnić ich poprawne odczytanie przez technologie asystujące, wpływając tym samym na dostępność eBooków.
eBooki najczęściej przygotowujemy na podstawie publikacji składanych do druku w programie Adobe InDesign. Aplikacja ta przez wiele lat nie obsługiwała wzorów matematycznych i trzeba je było przygotowywać za pomocą specjalnych rozszerzeń lub aplikacji zewnętrznych np. MathType, MathMagic. Dopiero w najnowszej wersji InDesigna dodano natywną obsługę wzorów w formacie MathML. Niezależnie od użytego sposobu, wyrażenia matematyczne muszą być zapisane za pomocą ściśle określonych operatorów. Nadrzędnym celem wszystkich technologii zapisu wzorów jest oddanie ich logiki matematycznej, a nie tylko odtworzenie wyglądu. Teksty oddawane do składu często zawierają błędy powodujące zafałszowanie matematycznego sensu wyrażenia. Bardzo ważne jest ich wychwycenie na etapie przygotowania plików.
Typowe błędy, które mogą wystąpić, to:
Nieprawidłowe oznaczenie zmiennych – dla zmiennych są ściśle określone style, nieprawidłowe ich zdefiniowanie, może wprowadzać zamieszanie, szczególnie dla osób korzystających z technologii asystujących.
Błędy w przestrzeniach – MathML sam reguluje odległości wyświetlając wzór, nadmiarowe spacje mogą wprowadzać nieporozumienia w odczycie matematycznych operatorów.
Niewłaściwe użycie nawiasów – nawiasy zapisane jako tekst zamiast funkcji MathType, MathML lub LaTeX będą źle interpretowane przez czytniki ekranowe. Jest to szczególnie dotkliwe przy wielokrotnie zagnieżdżonych wyrażeniach.
Zamiana myślnika na znak minusa – dywiz zamiast prawidłowego znaku minusa sprawi, że wzór zostanie źle odczytany.
Świadomość tych problemów i ich eliminowanie już na etapie składu pomaga tworzyć dostępne publikacje.