Zapewnienie czytelności i opcji dostosowywania tekstu w E-bookach
Autor
Monika Zarczuk-Engelsma
Opublikowano
7 maj 2025
Kategoria
Dostępność
Dostosowywanie tekstu w e-bookach to kluczowy aspekt dostępności, ale jego skuteczność zależy od wielu czynników – od sposobu przygotowania pliku, przez ograniczenia techniczne czytników, aż po dobre praktyki w projektowaniu treści. Wydawcy, programiści i twórcy e-booków powinni dążyć do tego, by książki cyfrowe były jak najbardziej elastyczne i dostosowane do indywidualnych potrzeb użytkowników.
Współczesne formaty, zwłaszcza EPUB, oferują funkcje takie jak regulacja rozmiaru czcionki, zmiana kolorów tła czy dobór kroju pisma. Jednak w praktyce użytkownicy nie zawsze mogą w pełni korzystać z tych udogodnień.
Dlaczego? Przeanalizujmy najważniejsze wyzwania i najlepsze praktyki w tym obszarze.
EPUB i reflow – elastyczność w teorii i praktyce
Format EPUB jest jednym z najpopularniejszych standardów publikacji cyfrowych, między innymi dlatego, że obsługuje tzw. reflow – mechanizm umożliwiający dostosowanie układu treści do różnych ekranów i preferencji użytkownika. W teorii oznacza to, że czytelnik może:
zwiększyć lub zmniejszyć rozmiar czcionki bez utraty czytelności,
dostosować kolory tła i tekstu do swoich potrzeb (np. tryb nocny),
korzystać z różnych czcionek, w tym tych zaprojektowanych dla osób z dysleksją.
Jednak ta elastyczność nie zawsze działa idealnie. Ograniczenia wynikają zarówno z decyzji wydawców, jak i z różnic w obsłudze formatów przez poszczególne aplikacje i czytniki.
Bariery w dostosowywaniu treści
Chociaż EPUB oferuje zaawansowane opcje dostosowywania, niektóre decyzje edytorskie i technologiczne mogą znacząco ograniczać komfort użytkownika. Należą do nich między innymi:
1. Zbyt sztywne stylizacje CSS
EPUB wykorzystuje CSS do formatowania tekstu, co daje ogromne możliwości, ale też rodzi pewne problemy. Jednym z najczęstszych błędów jest ustawianie rozmiarów czcionek w pikselach zamiast w jednostkach elastycznych (np. em, rem). Powoduje to, że tekst nie skaluje się poprawnie, a użytkownik traci kontrolę nad jego wielkością.
Innym problemem jest stosowanie wymuszonych układów stron, takich jak kolumny czy bloki tekstu o stałej szerokości, które źle reagują na zmiany ustawień użytkownika. Tego typu rozwiązania mogą sprawić, że e-book staje się mniej funkcjonalny, zwłaszcza na małych ekranach.
2. Problemy z kompatybilnością czytników
Każda aplikacja do czytania e-booków inaczej interpretuje format EPUB. Na przykład:
Kindle – oficjalnie obsługuje EPUB, ale konwertuje go do własnego formatu KFX, co może ograniczać niektóre funkcje.
Apple Books – oferuje szerokie możliwości dostosowywania, ale nie wszystkie czcionki osadzone przez wydawcę są zawsze poprawnie wyświetlane.
Adobe Digital Editions – mimo że to popularny wybór w bibliotekach cyfrowych, ma dość ograniczone możliwości personalizacji układu tekstu.
Niektóre czytniki nie obsługują osadzonych czcionek, co oznacza, że użytkownik nie zawsze może skorzystać ze zoptymalizowanych krojów pisma np. dla osób z dysleksją.
3. Problemy z treściami nietekstowymi
Infografiki, wykresy czy skany tekstu zapisane jako obrazy to kolejne wyzwanie. Elementy te nie skalują się wraz z tekstem i mogą stać się nieczytelne przy powiększaniu. Osoby korzystające z czytników ekranu, stykają się jeszcze z jednym problemem – brakiem alternatywnych opisów dla grafik. Uniemożliwia im to pełne zrozumienie treści.
Dobre praktyki w projektowaniu dostępnych E-booków
Aby e-booki były naprawdę funkcjonalne dla wszystkich użytkowników, zamieszczamy krótkie wskazówki, do których warto się stosować:
Używanie jednostek względnych (em, rem) zamiast pikseli – dzięki temu tekst skaluje się płynnie.
Unikanie nadmiernie sztywnych układów – według wytycznych dotyczących dostępności, należy pozwolić użytkownikowi na swobodną zmianę rozmiaru i układu tekstu.
Dodawanie opisów alternatywnych do grafik – zapewnia dostępność dla osób niewidomych i słabowidzących. Więcej w artykule Making Images Speak: How to Write Alt Texts for Ebooks (https://blog.haveabook.eu/post/making-images-speak-how-to-write-alt-texts-for-ebooks).
Oznaczanie każdego komponentu dokumentu (takich jak: tekst, nagłówki, listy, grafiki), co umożliwia ich prawidłowe odczytanie przez narzędzia wspierające. Więcej w artykule Semantic HTML: What it is and why it matters in ebooks (https://blog.haveabook.eu/post/semantic-html-what-it-is-and-why-it-matters-in-ebooks).
Zadbanie o odpowiedni dobór barw i kontrastu – ich właściwe zestawienie zapewnia lepszą czytelność wszystkim użytkownikom, ale co ważne, również tym z zaburzeniami widzenia.
Poprawny spis treści (Table of Contents), co znacznie ułatwia nawigację dla osób z niepełnosprawnościami. Więcej w artykule How Blind Individuals Navigate Ebooks: A User’s Experience (https://blog.haveabook.eu/post/how-blind-individuals-navigate-ebooks).
Stosowanie i zamieszczanie metadanych dostępności. Już na wstępie ułatwia użytkownikom ocenę, czy e-book jest dostosowany do ich potrzeb. Więcej w artykule Metadata: The Key to Accessibility (https://blog.haveabook.eu/post/metadata-the-key-to-accessibility).
Wspieranie czcionek dostosowanych do różnych potrzeb – np. OpenDyslexic dla osób z dysleksją lub czytelnych krojów bezszeryfowych.
Testowanie e-booka na różnych czytnikach – pozwala upewnić się, że formatowanie działa poprawnie w różnych aplikacjach. Struktura pliku powinna umożliwiać logiczną nawigację za pomocą klawiatury lub dowolnych czytników ekranowych.
Warto raz jeszcze przypomnieć, że dostępność E-booków to nie tylko kwestia spełniania standardów czy wspierania osób z niepełnosprawnościami – to także realna korzyść dla całego rynku wydawniczego. Dobrze przygotowane, uporządkowane i dostępne pliki są łatwiejsze do przeszukiwania, lepiej współpracują z różnymi urządzeniami i aplikacjami, a także podnoszą ogólną jakość publikacji. To inwestycja, która zwiększa zasięg tytułu i otwiera go na szersze grono odbiorców – bez względu na ich potrzeby czy sposób czytania.