Tworzenie Dostępnych podręczników do nauki języków obcych: Wyzwania i Rozwiązania dla Wydawców

Jeszcze kilkanaście lat temu nie mieściło mi się w głowie, że jako osoba niewidoma będę mogła korzystać z podręczników do nauki języków obcych w taki sam sposób, jak inni. Tymczasem dziś komputer czy telefon daje mi dostęp do wszystkiego, co potrzebne: w jednej książce nazywanej E-bookiem, mogę ćwiczyć słownictwo, uczyć się pisowni, sprawdzać wymowę i analizować gramatykę. A jeśli coś wciąż pozostaje niejasne, wystarczy, że otworzę stronę internetową lub sięgnę po słownik w wersji elektronicznej i w kilka chwil mam odpowiedź. Rewolucja, jaka dokonała się w ciągu tych lat, jest naprawdę niezwykła i zmieniła naukę języków w całkiem ekscytujące doświadczenie, które i dla mnie może być dostępne, jeśli tylko plik zostanie odpowiednio przygotowany.

W dobie globalizacji i cyfryzacji, wydawanie e-booków wielojęzycznych staje się coraz bardziej powszechne. Od podręczników do nauki języków, przez beletrystykę zawierającą fragmenty w języku oryginalnym, po publikacje naukowe z cytatami w różnych językach – możliwości są niemal nieograniczone. Jednak dla wydawców, którzy pragną tworzyć treści dostępne dla wszystkich, w tym dla osób niewidomych i słabowidzących, pojawiają się unikalne wyzwania. Jak sprawić, by czytniki ekranu i monitory brajlowskie radziły sobie z różnorodnością języków i alfabetów? I jak przekazać niuanse wymowy, gdy tekst jest tylko widziany? Ten artykuł ma na celu rozwiać te wątpliwości i wskazać konkretne rozwiązania.

 Wielojęzyczność a czytniki ekranu i monitory brajlowskie: Kwestie Techniczne

Głównym wyzwaniem w dostępności wielojęzycznych e-booków jest prawidłowe rozpoznawanie i odczytywanie tekstu przez czytniki ekranu (takie jak NVDA czy JAWS) oraz monitory brajlowskie. Większość tych narzędzi domyślnie rozpoznaje język dokumentu. Jeśli jednak w dokumencie pojawiają się fragmenty w innych językach, czytnik może próbować odczytać je w języku domyślnym, co prowadzi do niezrozumiałego "bełkotu".

Rozwiązanie: Kluczem jest prawidłowe oznaczenie języka każdego fragmentu tekstu. W formatach takich jak EPUB, standardowo używa się atrybutu xml:lang lub lang. Na przykład, fragment po francusku powinien wyglądać tak:

HTML

<p lang="fr">Bonjour, comment allez-vous ?</p>

Dzięki temu, kompatybilny czytnik ekranu automatycznie przełączy się na syntezator mowy odpowiadający danemu językowi, zapewniając prawidłową wymowę. To samo dotyczy monitorów brajlowskich – odpowiednie oznaczenie języka pozwala na zastosowanie właściwych reguł brajlowskich dla danego języka, co jest kluczowe, biorąc pod uwagę różnice w interpunkcji, skrótach czy może przede wszystkim specjalnych znakach w różnych alfabetach.

 Różnorodność alfabetów i systemów zapisu

Kolejnym aspektem jest różnorodność alfabetów i systemów zapisu. Łatwo jest zapomnieć o tym, że nie wszystkie języki korzystają z alfabetu łacińskiego. Teksty w językach takich jak arabski (zapis od prawej do lewej), chiński (złożone znaki ideograficzne) czy rosyjski (cyrylica) stanowią szczególne wyzwania.

Rozwiązanie: Należy upewnić się, że używane czcionki w e-booku obsługują wszystkie znaki potrzebne do wyświetlenia danego języka. W przypadku formatów, takich jak EPUB 3, istnieje solidne wsparcie dla różnych alfabetów i kierunków tekstu (np. RTL dla arabskiego). Ważne jest, aby proces konwersji i walidacji e-booka uwzględniał te niuanse, testując wyświetlanie i odczytywanie tekstu we wszystkich docelowych językach.

 Jak Przekazać Wymowę Słowa Osobie Niewidomej?

W przypadku podręczników do nauki języków obcych, gdzie prawidłowa wymowa jest kluczowa, samo odczytanie tekstu przez syntezator mowy może nie wystarczyć. Jak przekazać subtelności intonacji, akcentu, czy też specyficznych dźwięków, które nie mają swojego odpowiednika w języku ojczystym?

Rozwiązanie:

1. Fonetyczna transkrypcja: Oprócz zapisu w języku oryginalnym, warto dodać fonetyczną transkrypcję słów, np. za pomocą międzynarodowego alfabetu fonetycznego (IPA). Choć nie każdy użytkownik czytnika ekranu będzie znał IPA, jest to uniwersalny sposób zapisu wymowy.

   Przykład:

   Angielski: Hello /həˈloʊ/

   Francuski: Bonjour /bɔ̃ˈʒuʁ/

2. Nagrania audio: Najskuteczniejszym rozwiązaniem jest wbudowanie nagrań audio z prawidłową wymową. Można to zrobić na kilka sposobów:

• Osadzone pliki audio: W formacie EPUB 3 istnieje możliwość osadzania plików audio bezpośrednio w e-booku. Użytkownik mógłby wtedy kliknąć na słowo lub frazę, aby usłyszeć jego wymowę.

• Linki do plików audio: Można również umieszczać linki do zewnętrznych plików audio, choć jest to mniej wygodne dla użytkownika.

To szczególnie ważne w książkach, gdzie często podaje się tylko pojedyncze słowa w innym języku, np. w powieści, gdzie pojawia się obcojęzyczny zwrot. Nagranie audio eliminuje problem błędnej interpretacji przez syntezator mowy, a także pozwala wychwycić intonację. Dodatkowo zabieg taki zwiększa atrakcyjność E-booka dla każdego innego czytelnika, który już nie musi zgadywać, jak się dane zdanie czy wyraz czyta.

Metadane: Klucz do prawidłowej identyfikacji języka

Ostatnim, ale niezwykle ważnym elementem jest odpowiednie przygotowanie metadanych e-booka. To one informują czytniki ekranu, systemy zarządzania bibliotekami i same programy czytające o języku, a czasem nawet o wielu językach użytych w publikacji.

Problem: Jeśli podręcznik do nauki angielskiego jest przeznaczony dla Polaków, a cały tekst główny jest po angielsku, ale z polskimi instrukcjami, kluczowe jest, aby metadane informowały o dominującym języku angielskim, jednocześnie wskazując na obecność języka polskiego.

Rozwiązanie:

• Język główny: W metadanych e-booka (np. w pliku package.opf w formacie EPUB) należy wskazać język dominujący w publikacji. Dla podręcznika do angielskiego będzie to en.

• Dodatkowe języki: Jeśli w e-booku występują istotne fragmenty w innych językach, warto to również zaznaczyć w metadanych, używając odpowiednich znaczników (np. dc:language dla każdego języka). Choć nie wszystkie systemy czytające w pełni wykorzystują tę informację, jest to dobra praktyka i zwiększa szanse na prawidłowe rozpoznanie języków przez bardziej zaawansowane czytniki.

  Przykład (EPUB opf):

  XML

  <metadata>
      <dc:language>en</dc:language>
      <dc:language>pl</dc:language>
      </metadata>

• Informacja w opisie: Dodatkowo, w opisie e-booka (widocznym w sklepach z e-bookami i katalogach bibliotecznych) warto jasno zaznaczyć, że publikacja jest w całości lub w dużej części w języku obcym. Na przykład: "Podręcznik do nauki języka angielskiego dla początkujących, w pełni w języku angielskim z polskimi objaśnieniami". To pozwala użytkownikowi podjąć świadomą decyzję o zakupie lub wypożyczeniu. Dobry i rzeczowy opis książki przydaje się wszystkim.

 Podsumowanie

Tworzenie dostępnych e-booków wielojęzycznych to wyzwanie, ale możliwe do zrealizowania. Kluczem jest świadomość potrzeb użytkowników niewidomych i słabowidzących oraz konsekwentne stosowanie dobrych praktyk w procesie wydawniczym. Pamiętając o prawidłowym oznaczaniu języków, wsparciu dla różnorodnych alfabetów, możliwościach przekazywania wymowy poprzez audio oraz precyzyjnych metadanych, wydawcy mogą tworzyć publikacje, które rzeczywiście będą dostępne dla wszystkich, otwierając świat wiedzy i literatury bez barier językowych i technologicznych.

Mnie osobiście, jako osobie niewidomej, marzą się takie książki np. do nauki języków rzadziej spotykanych, gdzie będę nie tylko czytać o gramatyce i poznawać wymowę, ale także będę mogła wypełniać ćwiczenia, robić testy, dopisywać odpowiednie końcówki do rzeczowników i robić wszystko to, co moi widzący koledzy robią już od szkoły podstawowej przy użyciu papierowych podręczników, a co dla mnie nadal bardzo rzadko jest dostępne, mimo używania mówiącego telefonu czy komputera. Mając na uwadze jeszcze to, że choć wiele jest aplikacji do nauki języków obcych, wiele testów na stronach internetowych, to mogę wymienić może jedną w pełni dostępną, taki interaktywny E-book byłby nie lada frajdą.

 Bibliografia:

 https://www.youtube.com/watch?v=MCaMRyl6svQ

https://community.adobe.com/t5/acrobat-discussions/multiple-languages-amp-accessibility-designating-second-language-to-specific-words-in-acrobat-pro/td-p/13785553

https://www.youtube.com/watch?v=kUJvR2gVASE