Monika Zarczuk-Engelsma

Wyświetlacze Braille’a i e-booki: czytanie bez barier

Choć na półkach księgarni znajdziemy jeszcze książki drukowane tradycyjną metodą, na papierze, rynek podbijają książki elektroniczne. Do zapoznania się z treścią e-booków można obecnie wykorzystać nie tylko komputery, laptopy, czytniki e-booków, programy mówiące, ale również pismo brajla, czyli wypukłe pismo punktowe dla niewidomych, wynalezione w XIX w. przez L. Braille'a.

Co to jest brajl

Louis Braille był francuskim wynalazcą, który w wieku trzech lat, na skutek wypadku w warsztacie ojca, stracił wzrok. Pomimo niepełnosprawności, Braille uczęszczał do specjalnej szkoły dla niewidomych, gdzie rozwijał swoje umiejętności muzyczne i czytania.

Inspiracją do stworzenia alfabetu Braille'a stała się dla niego metoda czytania dla żołnierzy opracowana przez Charlesa Barbiera. Braille udoskonalił ten system, tworząc prosty i efektywny sposób zapisu liter, cyfr i znaków interpunkcyjnych za pomocą wypukłych kropek.

Louis Braille zmarł w wieku 43 lat, jednak jego wynalazek żyje nadal, dając niezależność i równe szanse osobom niewidomym.

Kropki były pierwotnie tłoczone ręcznie głównie na papierze, potem tworzone za pomocą specjalnych tabliczek z dłutkami, następnie szybciej stawiane na papierze przez brajlowskie maszyny do pisania. W dobie niezwykle szybko rozwijającej się techniki, także ten proces został zelektronizowany, dając osobom niewidomym nowe możliwości.

Elektroniczny brajl

Jak w przypadku wielu urządzeń, rozwój technologii związanych z wyświetlaniem informacji w alfabecie Braille'a był stopniowy i obejmował różne rozwiązania techniczne. Pierwsze elektroniczne linijki brajlowskie zaczęły pojawiać się w drugiej połowie XX wieku. Obecnie monitory brajlowskie – określenia te można stosować zamiennie - są zaawansowanymi urządzeniami, które umożliwiają "wyświetlanie" punktów pisma brajlowskiego na powierzchni tych urządzeń, dzięki wypychaniu i cofaniu specjalnych sztyfcików, których zmieniająca się konfiguracja tworzy układ zapisu brajlowskiego. Wyglądają jak niewielka, podłużna klawiatura, na której znajdują się wypukłe punkty, tworzące poszczególne litery. Niewidomi przesuwają palcami po linijce, od lewej do prawej, odczytując kolejne znaki. Monitor działa w czasie rzeczywistym, więc każda zmiana na ekranie komputera natychmiast odbija się na jego powierzchni.

Monitory brajlowskie zazwyczaj są podłączane jako urządzenia peryferyjne do komputera, telefonu czy tabletu, współpracują z zainstalowanym czytnikiem ekranu, generując dotykowo w brajlu informacje wysyłane przez czytnik, podobnie jak syntezator mowy generuje informacje z czytnika ekranu w formie dźwiękowej.

Monitor brajlowski to nie tylko linijka

Rynek monitorów brajlowskich, choć stosunkowo niszowy, oferuje różnorodne rozwiązania dla osób niewidomych i niedowidzących.

Na rynku dostępnych jest wiele modeli, różniących się między sobą nie tylko długością, a co za tym idzie liczbą znaków wyświetlanych jednocześnie, ale również rodzajem klawiatury, dodatkowymi funkcjami i ceną. Sześciopunktowa klawiatura umożliwia użytkownikowi wprowadzanie do pamięci urządzenia informacji za pomocą pisma brajla. Pisze się na niej, jak na brajlowskiej maszynie.

Najpopularniejsze marki to:

  • Freedom Scientific (Vispero): To jedna z najstarszych i najbardziej renomowanych firm w tej branży. Ich flagowym produktem jest seria monitorów brajlowskich Focus, ceniona za niezawodność i współpracę z różnymi systemami operacyjnymi.
  • HumanWare: Ta kanadyjska firma oferuje szeroką gamę urządzeń, w tym monitory brajlowskie BrailleNote i Mantis. Są one znane z zaawansowanych funkcji, takich jak notatniki, czytniki e-booków i możliwość połączenia z różnymi urządzeniami.
  • Optelec: Holenderska firma znana z innowacyjnych rozwiązań dla osób z zaburzeniami wzroku. Oferują monitory brajlowskie Alva, które charakteryzują się wysoką rozdzielczością i intuicyjną obsługą.
  • APH (American Printing House for the Blind): Znany producent sprzętu dla niewidomych, w tym również monitorów brajlowskich. Ich flagowym produktem jest Refreshabraille.
  • BrailleTek: Specjalizuje się w produkcji przenośnych urządzeń brajlowskich.

Uwaga: Opisane powyżej firmy i modele to tylko wybrane przykłady. Rynek monitorów brajlowskich jest dynamiczny i stale pojawiają się nowe rozwiązania.

Dodatkowe funkcje monitorów brajlowskich

Nowoczesne linijki i monitory brajlowskie oferują wiele dodatkowych funkcji, które znacznie ułatwiają życie osobom niewidomym. Oto kilka z nich:

  • Synteza mowy: Niektóre modele, oprócz śledzenia tego, co pojawia się na ekranie dotykowo, umożliwiają jednoczesne odczytywanie tekstu na głos. Najnowocześniejsze modele linijki mogą przekazywać informacje o elementach graficznych na ekranie, takich jak obrazy czy wykresy.
  • Klawiatury brajlowskie: Pozwala na bezpośrednie wprowadzanie tekstu w języku brajla, który następnie jest przesyłany do komputera lub innego urządzenia.
  • Połączenie z innymi urządzeniami: Możliwość podłączenia do smartfonów, tabletów i czytników e-booków, co zwiększa mobilność użytkownika.
  • Złącza komunikacyjne: Porty USB, Bluetooth, umożliwiające przesyłanie danych.
  • Oprogramowanie: Współpraca z różnymi programami, takimi jak czytniki ekranowe, edytory tekstu czy przeglądarki internetowe.
  • Odtwarzacze audio: Pozwala na słuchanie plików audio, takich jak książki mówione czy muzyka.
  • Kalendarze i zegary: Ułatwiają organizację czasu i wykonywanie codziennych czynności.
  • Notatniki brajlowskie: Dzięki tej funkcji linijka może służyć jako osobisty notatnik, umożliwiając zapisanie notatek, przypomnień czy innych informacji.

Dodatkowo, nowoczesne linijki brajlowskie często posiadają takie funkcje, jak regulacja kontrastu - pozwala na dostosowanie intensywności wypukłości znaków brajlowskich do indywidualnych preferencji użytkownika oraz umożliwiają podłączenie dodatkowych akcesoriów, takich jak słuchawki czy zewnętrzne klawiatury.

Dostępny E-book przyjaźniejszy dla linijek brajlowskich

Jeśli E-book został przygotowany tak, że jest dostępny dla czytników ekranu, (patrz wcześniejszy artykuł), będzie on również najodpowiedniejszy dla monitorów brajlowskich.

W tym przypadku, jak opisywaliśmy powyżej, E-book, zapisany w formacie cyfrowym, jest konwertowany na kod Braille'a. Ta operacja odbywa się za pomocą specjalnego oprogramowania, które tłumaczy tekst na odpowiednie znaki punktowe. Aby e-book był przystępny dla osób niewidomych korzystających z linijek brajlowskich, tak, jak w przypadku przygotowywania książek dostępnych dla wszystkich, należy zwrócić szczególną uwagę na jego format i strukturę. O ile e-book jest dostępny w formatach tekstowych, takich jak EPUB czy TXT, znacznie ułatwia to konwersję na Braille'a. Zapewnia on dobrą strukturę i umożliwia dodawanie metadanych, które są niezbędne do prawidłowego odczytu przez tego typu programy. Poprzez przyjazną strukturę tekstu rozumiemy wyraźnie oznaczone rozdziały, podrozdziały, nagłówki i stopki, zadbanie o to, by E-book nie był przeładowany grafiką – zdjęciami, obrazkami, wykresami itp. Co również istotne, w przeciwieństwie do książek drukowanych, e-booki nie mają ograniczeń związanych z wielkością czy wagą. Dzięki temu można przechowywać w pamięci monitora brajlowskiego całą bibliotekę książek, a im lepiej przygotowany E-book, tym chętniej dodaje się go do prywatnej elektronicznej biblioteczki.

Do najczęściej spotykanych problemów, wpływających na możność przeczytania książki na linijce, należą: DRM - elektroniczne zabezpieczenia przed kopiowaniem (mogą uniemożliwić odczyt e-booka przez programy do obsługi brajla), E-booki z uszkodzonymi plikami (uszkodzone pliki mogą powodować błędy podczas odczytu), niestandardowe formaty (E-booki w niestandardowych formatach mogą być trudne lub niemożliwe do odczytu).

Dostępność E-booków dla monitorów brajlowskich otwiera nowe możliwości

Wiele osób niewidomych czyta książki używając syntezatorów mowy lub czytników E-booków czy audio odtwarzaczy. Istnieje jednak bardzo duża grupa czytelników, którzy zdecydowanie wolą używać do tego celu monitorów brajlowskich. W przeciwieństwie do komputera stacjonarnego, linijkę można zabrać ze sobą czy to do szkoły, czy w podróż. Urządzenia tego typu są wyposażone w baterię. Można je podłączać do innych komputerów czy laptopów a także do smartfonów. Czytanie brajlem zapewnia dużo większą dyskrecję i daje poczucie pełniejszej kontroli nad tekstem. Elektroniczny brajl sprawdza się doskonale przy nauce języków obcych. Czytanie palcami angażuje zmysł dotyku, co pozwala na głębsze zrozumienie tekstu i lepsze zapamiętywanie informacji. Dodatkowo taka forma czytania jest najbardziej zbliżona do odczytywania E-booka oczami, co daje poczucie przynależności do szerokiej grupy czytelników literatury, poezji czy popularnych czasopism.

Książka dostępna to taka, która będzie możliwa do odczytania bez względu na to czy do tego celu używamy oczu, słuchu, czy dotyku. To taka książka, którą przeczytać mogą wszyscy.

Źródła:

Artykuł powstał przy ścisłej współpracy Fundacji Polskich Niewidomych i Słabowidzących "Trakt" i Have a Book